Сырдарияның ежелгі арнасындағы Антикалық қыш өндірісі: жаңа мәліметтер бойынша

Біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықтың екінші жартысында Сырдария өзенінің ежелгі атырауындағы Бабиш-молла 7 елді мекенінде жүргізілген бірнеше жылдық қазба жұмыстарының нәтижелері. Бабиш-молла 7–б. з. д. III-II ғасырлардағы ірі өндірістік қыш орталығы, ірі ауылшаруашылық оазисінің тұрғындарын керамикамен қамтамасыз етті. Ботай қонысына екі қабатты керамикалық күйдіру пештерінің екі түрі ашылды. 1 типті тік бұрышты таужыныстардың құрылымдық белгілері бойынша аумақта ұқсастықтары жоқ Орта Азия. Кеншілердің жанында ыдыс-аяқ жасалған өндірістік үй-жайлар қазылды. Қазіргі уақытта ең ірі және ең көп зерттелген қыш өндірісі орталығы болып табылатын Бабиш-молла 7 қонысы тек төменгі Сырдария аумағында ғана емес, сонымен қатар бүкіл оңтүстік Арал маңында орналасқан Бабиш-молла қалашығынан ОШ-қа 5 км жерде, Жаңадария өзенінің құрғақ арнасының шығыс жағалауында 1 қоныстың жалпы ауданы шамамен 1,6 га-450×350 м. қалай болғанда да, бұл сайтта ғимараттардың іздері және қазіргі заманғы такыр бетінде айқын көрінетін өрт сөндірушілердің қирандылары белгіленген. Батыстан елді мекенге дейін канал-ені 15 м су қоймасы, жағалау үйінділері әлі күнге дейін тақыр бетінде айқын көрінеді. 2019 жылы солтүстік бөлігінде қоныстар, мүліктің оңтүстігінде тағы бір өндірістік кешен қазыла бастады, онда № 7 өрт сөндіргіш толығымен қазылып, оның жанындағы Үлкен монументалды ғимараттың бір бөлігі ашылды. Сонымен қатар, қоныс аумағында екі күйдіретін керамикалық горна толығымен қазылып, тағы бір қираған горн үйіндісі тазартылды. Олардың барлығы тұрғын және өндірістік үй-жайлардан белгілі бір қашықтықта орналасқан. Осылайша, Бабиш молла 7 елді мекенінің аумағында бес дала маусымында жеті атқыш, қыш шеберханалары және ішінара тұрғын үй-мүлік қазылды. Қазба жұмыстары кезінде алынған материалдар Оңтүстік Керамикалық өндіріс тарихындағы жаңа бетті ашады Арал өңірі. Бабиш-молла 7 қонысын зерттеу ежелгі дәуірде – б.з. д. III–II ғасырларда төменгі Сырдария аумағында астаналық орталықтың ең жақын округінде – Бабиш-молла қалашығында орналасқан ірі мамандандырылған қыш өндірісі сәтті жұмыс істеді деп айтуға толық негіз береді. Ескерткішті мамандандырылған қолөнер қонысы деп атауға болады.